ΤΟ ΚΑΨΙΜΟ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ!
Στην Κρήτη, τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας είναι πολλά και πέρα από τα γνωστά που ισχύουν σε όλη την Ελλάδα, όπως κόκκινα αυγά, ετοιμασίες κ.λπ. υπάρχουν και τα εξής τουλάχιστον στα χωριά:
Όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα δεν ακούν τραγούδια, δεν τραγουδάνε ούτε σφυρίζουν, στα καφενεία δεν παίζουν χαρτιά και με ένα σπαούλι (σπάγκο) κρεμούν τον Φάντη της τράπουλας από το ταβάνι. Τα αγόρια και οι μεγάλοι άντρες όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα κόβουν ξύλα κυρίως κατσοπρίνια, ασπαλάθους και άλλους θάμνους και το Μεγάλο Σάββατο φτιάχνουν τη ρεματιά ύψους 3-4 μέτρων και πλάτους 6-8 μέτρων για να κάψουν το ομοίωμα του Ιούδα. Την Μεγάλη Πέμπτη φτιάχνουν ένα ανθρώπινο ομοίωμα από ξύλα, τον «Ιούδα», τον οποίο περιφέρουν σε όλα τα σπίτια του χωριού και τον χτυπούν και κακίζουν για την αισχρή προδοσία του. Οι γυναίκες δίνουν ό,τι παλαιά ρούχα έχουν για να ντυθεί «ο βρώμος ο Ιούδας», τον οποίο παραγεμίζουν με άχερα. Τα αρνιά για το Πάσχα σφάζονται Μεγάλη Τετάρτη και Μεγάλη Πέμπτη.
Η ΜΑΛΑΚΑ, Η ΜΥΖΗΘΡΑ, ΤΟ ΑΝΘΟΤΥΡΟ, ΤΟ ΧΛΩΡΟ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΤΣΟΧΟΙΡΙ
Το «χλωρό» είναι φρέσκο τυρί, που μέχρι τη μέση είναι μαλάκα και από τη μέση και πάνω μυζήθρα. Το κατσοχοίρι είναι το μικρό τυρί –κουλούρι. Τα χλωρά και τα κατσοχοίρια τα έκαναν δώρα οι βοσκοί στους σύντεκνους, συγγενείς και πακτωτές τους που δεν έχουν οι ίδιοι κοπάδι και για τις ανάγκες του Πάσχα.
Μαλάκα λέγεται στην Κρήτη το φρέσκο (μαλακό) κεφαλοτύρι, το πρώτο προϊόν του γάλακτος και μυζήθρα το δεύτερο προϊόν. Η μαλάκα βγαίνει βάζοντας στο γάλα πυτιά και χωρίς να βράσουμε το γάλα. Η μυζήθρα βγαίνει προσθέτοντας λίγο γάλα στον ορό (υγρό) που μένει μετά την αφαίρεση της μαλάκας και βράζοντας αυτό το μείγμα σε μεγάλη θερμοκρασία και χωρίς τώρα να βάλουμε πυτιά. Όταν ξεραθεί η μαλάκα λέγεται κεφαλοτύρι και όταν ξεραθεί η μυζήθρα λέγεται ανθότυρο.
ΤΟ ΒΑΨΙΜΟ ΤΩΝ ΑΥΓΩΝ
Από το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης οι γυναίκες καταγίνονται και με το βάψιμο των αυγών, που παλιά αυτό γινόταν από τα χρώματα των λουλουδιών, κυρίως της κόκκινης παπαρούνας.
Μάλιστα πάνω στα αυγά, πριν τα βάψουν, κολλούσαν και μικρά άνθη και έτσι τα σχέδιά τους αποτυπωνόταν επάνω. Τα κόκκινα αυγά είναι είτε σε ανάμνηση του χυμένου αίματος του Χριστού από τη λόγχη του Ρωμαίου στρατιώτη είτε γιατί το χρώμα αυτό αποτελεί έκφραση χαράς λόγω της ερχόμενης άνοιξης και της Ανάστασης του Κυρίου.
Η ΦΟΥΝΑΡΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΨΙΜΟ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ
Πριν την Ανάσταση (κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής) όλα τα παιδιά του χωριού μαζεύουν ξύλα και τα αφήνουν στο προαύλιο της εκκλησίας. Την παραμονή της Ανάστασης σχηματίζουν ένα μεγάλο σωρό από τα ξύλα (τη λεγόμενη φουνάρα= η μεγάλη φωτιά ή φλόγα, προφανώς από το φως, φωτιά) και στην κορυφή έχουν ένα σκιάχτρο που υποτίθεται ότι είναι ο Ιούδας και την ώρα που ο παπάς λέει το ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ βάζουν φωτιά και καίνε τον Ιούδα. Η καμπάνα του χωριού χτυπά και πέφτουν πυροβολισμοί (ένα κακό έθιμο).
ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΗΡΙ ΚΑΙ Η ΜΙΚΡΗ ΦΟΥΝΑΡΑ
Παλιά ο επίτροπος της κάθε εκκλησίας δυο ώρες πριν την Ανάσταση έπαιρνε ένα σήμαντρο και κτυπώντας το γυρνούσε από γειτονιά σε γειτονιά, για να ξυπνήσει-προσκαλέσει τους πιστούς για τη Θεια λειτουργία – ΑΝΑΣΤΑΣΗ. Φεύγοντας οι κρητικοί πιστοί από το σπίτι, για να πάνε στην εκκλησία και να ακούσουν το «Χριστός Ανέστη» ανάβουν στην αυλή μια μικρή φωτιά (μικρή φουνάρα) για κάψιμο του Ιούδα του σπιτιού, πάνω από την οποία περνούν όλοι, μικροί μεγάλοι, κάνοντας ταυτόχρονα το σταυρό τους και μια ευχή, δηλαδή λέγοντας π.χ. «Έτσι να καούν και οι δικοί μας προδότες και εχθροί!».
ΤΟ ΑΜΙΛΗΤΟ ΦΩΣ
Μόλις πει ο παπάς το «δεύτε λάβετε φως», πολλοί με ένα κερί ή φαναράκι μεταφέρουν το άγιο φως στο σπίτι τους αμίλητοι (μόλις πάρουν το φως και μέχρι να πάνε το σπίτι δεν λένε καμιά λέξη), πιστεύοντας ότι έτσι θα γίνει κάτι καλό στο σπιτικό τους ή ότι έτσι θα φύγουν οι δαίμονες.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΡΗΤΙΚΑ ΦΑΓΗΤΑ
Στην Κρήτη εκτός από τους “χοχλιούς” (σαλιγκάρια μπουμπουριστά ή βραστά ή στιφάδο), χαρακτηριστικά φαγητά είναι και τα σπαράγγια και τα τσιμούλια (παροπούλια), βραστά ή τηγανητά με αυγά, τα διάφορα αυγολέμονα (με χοιρινό ή αρνί), τα στριφτά (χειροποίητα) μακαρόνια με ανθότυρο ή κεφαλοτύρι, τα αγοραστά μακαρόνια με βραστή γίδα, το πιλάφι (με γίδα ή πέρδικα ή κότα), η στάκα (φτιάχνεται από αλεύρι και βούτυρο γάλακτος), το ρυζόγαλο, το ξινόγαλο, τα καλιτσούνια (μικρά κομμάτια από χειροποίητο φύλλο με γέμιση ανθότυρο) του φούρνου ή τηγανιτά, οι βρουβόπιτες (χειροποίηστε πίτες με γέμιση άγριων χόρτων ή σέσκλων κ.α.), ο “χόντρος” (σούπα από στάρι αλεσμένο στο χερόμυλο και γάλα γλυκό), ο ξυνόχοντρος (σούπα με γάλα ξυνό και στάρι αλεσμένο), το οφτό αρνί ή ρίφι, το ψητό (στο φούρνο) γουρουνόπουλο και βεβαίως το κυνήγι (πέρδικα, λαγός, κοτσίφι κ.α.), καθώς και οι ομαθιές (η κοιλιά του γουρουνιού γεμισμένη με σταφίδες και ρύζι ή τραγανά), τα γαρδούμια (γαρδούμπες βραστές ή αυγολέμονο) κ.α.
Από το Κρητικό τραπέζι δεν λείπουν φυσικά οι διαφορετικού τύπου ελιές, τα πολλά και διαφορετικού τύπου τυριά (μαλάκα, ανθότυρο, κεφαλοτύρι κ.α.), τα λαχανικά και τα άγρια χόρτα (βρούβες, ραδίκια, καλλίτσες, τζόχοι (ζοχοί), τσιμούλια κ.α.). Τα χαρακτηριστικά ποτά της Κρήτης είναι «το κρασί», κυρίως κόκκινο, που το συναντάμε σε κάθε Κρητικό τραπέζι και σε διάφορες τοπικές ποικιλίες και φυσικά η τσικουδιά ή άλλως “ρακί” (= η ρακί ή το ρακί).
Από το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης οι γυναίκες καταγίνονται με το ζύμωμα. Ζυμώνουν τα καλιτσούνια (χειροποίητες πιτες με μυζήθρα, που παλιά γινόταν τηγανιστά και όχι στο φούρνο, όπως γίνεται σήμερα με τα καλούμενα λυχναράκια), τα τσουρέκια και τις λαμπροκουλούρες. Η λαμπροκουλούρα δεν έχει στη μέση τρύπα, όπως τα μικρά κουλούρια σήμερα για λόγους οικονομίας και στο κέντρο της μπαίνουν κανονικά τρία κόκκινα αβγά.
Το Πάσχα οι σύντεκνοι οι νονοί, πηγαίνουν στους βαφτισιμιούς τους το κουλούρι της Λαμπρής, κόκκινα αβγά και το κερί της Ανάστασης. Φυσικά μαζί με άλλα δώρα, όπως ρούχα παπούτσια και παιχνίδια.
Το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης οι γυναίκες ασχολούνται και με το βάψιμο των αβγών, που παλιά αυτό γινόταν από τα χρώματα των λουλουδιών, κυρίως της κόκκινης παπαρούνας. Μάλιστα πάνω στα αβγά, πριν τα βάψουν, κολλούσαν και μικρά άνθη και έτσι τα σχέδιά τους αποτυπώνονταν επάνω. Σήμερα πάντως κυριαρχούν οι έτοιμες βαφές ή, και τα έτοιμα κόκκινα αβγά.
Το στόλισμα του Επιταφίου με λουλούδια και στεφάνια αρχίζει το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης με τις νοικοκυρές να προσπαθούν να στολίσουν τον “καλύτερο Επιτάφιο”. Μετά την περιφορά παίρνουν τα λουλούδια στα σπίτια για να φέρουν ευλογία σε κάθε νοικοκυριό.
Την παραμονή της Ανάστασης τα παιδιά σχηματίζουν ένα μεγάλο σωρό από ξύλα και στην κορυφή βάζουν ένα σκιάχτρο που υποτίθεται ότι είναι ο Ιούδας και την ώρα που ο ιερέας λέει το ”Χριστός Ανέστη”, βάζουν φωτιά και καίνε τον Ιούδα. Η καμπάνα του χωριού χτυπά και ο ουρανός στολίζεται από πολύχρωμα βεγγαλικά. Σε πολλές περιοχές κυρίως στην ύπαιθρο ακούγονται και μπαλωθιές (πυροβολισμοί στον αέρα).
Παλιά ο επίτροπος της κάθε εκκλησίας δύο ώρες πριν την Ανάσταση έπαιρνε ένα σήμαντρο και κτυπώντας το γυρνούσε από γειτονιά σε γειτονιά, για να ξυπνήσει – προσκαλέσει τους πιστούς για τη Θεία Λειτουργία – Ανάσταση. Φεύγοντας οι πιστοί από το σπίτι, για να πάνε στην εκκλησία και να ακούσουν το “Χριστός Ανέστη” ανάβουν στην αυλή μια μικρή φωτιά (μικρή φουνάρα) για κάψιμο του Ιούδα του σπιτιού, πάνω από την οποία περνούν όλοι, μικροί μεγάλοι, κάνοντας ταυτόχρονα το σταυρό τους και μια ευχή.
Με το “δεύτε λάβετε φως”, οι πιστοί με ένα κερί ή φαναράκι μεταφέρουν το Αγιο Φως στο σπίτι τους αμίλητοι, πιστεύοντας ότι έτσι θα γίνει κάτι καλό στο σπιτικό τους ή ότι έτσι θα φύγουν οι δαίμονες.
Στην Κρήτη το Πάσχα παλιά δεν σούβλιζαν αρνί, απλά έσφαζαν ένα σφακτό, ρίφι ή αρνί και μ’ αυτό έκαναν διάφορα φαγητά (οφτό, βραστό, κοκκινιστό, αυγολέμονο). Σήμερα πάντως το σούβλισμα του οβελία συνοδεύει απαραίτητα την γιορτή.
Το παζάρι των Βουκολιών
Αποτελεί σημείο αναφοράς για τα Χανιά, και οργανώνεται κάθε χρόνο την Μεγάλη Παρασκευή. Στην σημερινή του μορφή, το παραδοσιακό παζάρι των Βουκολιών είναι ουσιαστικά μια εμποροπανήγυρης και ζωοπανήγυρης που συγκεντρώνει εκατοντάδες μικροπωλητών αλλά και πλήθος κόσμου από κάθε γωνιά της Κρήτης. Το παραδοσιακό παζάρι των Βουκολιών έχει την δική του ιστορία.
Οι Βουκολιές, πριν και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν το εμπορικό κέντρο της κεντρικής και ανατολικής Κισάμου και μέρους του κεντρικού Σελίνου. Η περιοχή, καθώς ήταν γεωργοκτηνοτροφική, συγκέντρωνε κόσμο για πώληση και ανταλλαγή προϊόντων.
Ένα παζάρι, ένας τόπος δηλαδή δημόσιας αγοράς, το μοναδικό ίσως στην Κρήτη, που ξεκίνησε τον καιρό της Τουρκοκρατίας.
Το παζάρι των Βουκολιών τα παλαιότερα χρόνια ήταν ένας από τους κυριότερους χώρους για οικονομικές συναλλαγές και κοινωνικές σχέσεις και λειτουργούσε κάθε Σάββατο.
Τα παλαιότερα χρόνια σύμφωνα με μαρτυρίες μεγαλύτερων σε ηλικία κατοίκων γινόταν κυρίως εμπόριο ζώων αλλά και λαχανικών, όμως έμποροι από τα Χανιά πούλαγαν και διάφορα άλλα είδη. Οι μέρες που το παζάρι έφθανε στο αποκορύφωμά του ήταν την παραμονή του Δεκαπενταύγουστου και τη Μεγάλη Παρασκευή. Τη Μεγάλη Παρασκευή μάλιστα γίνονταν και τα συνοικέσια, γι’ αυτό κατέβαιναν κοπέλες στις Βουκολιές από τα γύρω χωριά.
Το παζάρι στα χρόνια της άνθισής του καταλάμβανε όλη τη σημερινή πλατεία των Βουκολιών.
Το εμπόριο ζώων κυριαρχούσε από παλιά στο παζάρι των Βουκολιών. Οι βοσκοί έφερναν ολόκληρα κοπάδια από πρόβατα, κατσίκια και βόδια, που σφάζονταν ή πουλιούνταν εκεί. Μάλιστα το πρώτο έργο υποδομής που έγινε στις Βουκολιές ήταν ένα κτίριο για τη σταύλιση των ζώων, που προορίζονταν για το παζάρι του Σαββάτου. Κατασκευάστηκε με προσωπική εργασία των κατοίκων και διατηρείται μέχρι σήμερα. Έχει στεγάσει κατά καιρούς διάφορες υπηρεσίες και συλλόγους, ενώ σήμερα στεγάζει το δήμο και την αστυνομία.
Η ατμόσφαιρα θύμιζε γιορτή, καθώς ήταν μια ευκαιρία για φίλους και συγγενείς να ξαναβρεθούν, αφού, καθώς δεν υπήρχαν ξενοδοχεία, όσοι έρχονταν για το παζάρι αναγκάζονταν να καταλύουν σε φιλικά και συγγενικά σπίτια.
Παραμονή του παζαριού στήνονταν υπαίθριες ταβέρνες και τηγάνιζαν ψάρια, πατάτες, έψηναν κρέας, όλα με στοιχειώδη εξοπλισμό. Τη Μεγάλη Παρασκευή καταναλώνονταν πολλοί χοχλιοί και πολλά σαρακοστιανά και πουλιούνταν πάνω από χίλια ζώα. Στις μέρες μας συνεχίζεται με μεγάλη επιτυχία. Είναι η εμποροπανήγυρη του νομού και η μοναδική με το λαϊκό χαρακτήρα της παλαιάς εποχής, πολλές από τις εικόνες του τότε σώζονται και σήμερα με την σύγχρονη φυσικά μορφή τους.
